Taakinitiatie, planning en overzicht. Ze behoren tot zeer belangrijke functies van onze hersenen die behoren tot de ‘executieve functies’. De term ‘executieve functies’ komt uit de neurowetenschap. Executieve functies worden ook wel hoogontwikkelde cognitieve functies genoemd: Vaardigheden die helpen te beslissen op welke activiteiten of taken we onze aandacht richten en welke we uitvoeren. Een aantal functies van de executieve functies op een rij:

• De executieve functies horen bij het denkvermogen (cognitie).
• Executieve functies worden ook wel zelfregulerende functies genoemd.
• Het oplossen van verschillende dagelijkse problemen vraagt de beheersing van executieve functies.
• Executieve functies zijn die capaciteiten die een mens in staat stellen met succes onafhankelijk, doelgericht en zelfregulerend gedrag te vertonen.
• Elk mens maakt gebruik van executieve functies; we kunnen niet zonder.
• De term ‘executieve functies’ is een verzamelnaam voor denkprocessen (cognitieve functies) in het brein die belangrijk zijn voor het denken (cognitie) en het uitvoeren (executie) van sociaal, efficiënt en doelgericht gedrag

De term ‘executieve functies’ komt uit de neurowetenschap

Executieve functies worden ook wel hoogontwikkelde cognitieve functies genoemd: Vaardigheden die helpen te beslissen op welke activiteiten of taken we onze aandacht richten en welke we uitvoeren. Executieve functies zijn die functies in de hersenen die het mogelijk maken dat je rationele beslissingen neemt, tijd gestuurd bent, gereguleerd werkt, je niet impulsief reageert, systematisch werkt en doelgericht handelt. Hoewel de definities van elkaar verschillen, is men het er in de literatuur over eens dat executieve functies bestaan uit vermogens die de mens in staat stellen om intentioneel en doelgericht problemen op te lossen.

Executieve functies’ belangrijk voor onderwijs

‘‘Waarom heeft deze leerling alweer zijn boek niet bij zich? En waarom gaat hij nog steeds niet aan het werk? Ik heb het toch al drie keer uitgelegd?!’ De vaardigheden die ten grondslag liggen aan dergelijke gedragingen zijn de zogeheten ‘executieve functies’, en deze zijn bij kinderen nog volop in ontwikkeling.

De term executieve functies verwijst naar een aantal complexe vaardigheden die nodig zijn voor het plannen en uitvoeren van doelgericht gedrag. Deze vaardigheden worden verworven vanaf de vroege kindertijd en zijn uiterst belangrijk voor de ontplooiing van kind en jeugdige. Executieve functies zoals impulscontrole (het kunnen remmen van gedrag), het werkgeheugen en plannen spelen een grote rol bij schools presteren en studiemotivatie.

Het rapport van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) uit 2014 was een eerste stap om aandacht te vragen voor het grote belang van de executieve functies.

Hieronder worden drie belangrijke bevindingen en hun relevantie voor het onderwijs kort besproken. Executieve functies zijn onderliggend aan veel verschillende gedragingen.

1. De eerste belangrijke bevinding is dat executieve functies een rol spelen in vele aspecten van het dagelijks leven: Ze zijn cruciaal, niet alleen voor een goede cognitieve ontwikkeling maar ook voor een adequaat sociaal en emotioneel functioneren. Ze zijn nodig voor de ontplooiing en voor de aanpassing aan onze steeds veranderende omgeving. Executieve functies zorgen ervoor dat jongeren andere vaardigheden kunnen ontwikkelen zoals samenwerken, beslissingen nemen en kritisch denken. Tevens zorgen ze ervoor dat jongeren zich bewust worden van eigen en andermans gevoelens. En ze zijn verantwoordelijk voor een goed functioneren in het onderwijs: ze zorgen dat de meer schoolse vaardigheden zich ontwikkelen zoals het onthouden van simpele en complexe instructies, en het doorzetten bij moeilijke taken. Tenslotte zorgen ze ook dat de leerling zich kan concentreren en in staat is om efficiënt om te gaan met afleidende prikkels. Ook in de volwassenheid blijven de executieve functies medebepalend voor de mate waarin een individu succesvol is. De executieve functies zijn onder andere gerelateerd aan fysieke en mentale gezondheid en ook aan successen in de carrière maar ook aan crimineel of antisociaal gedrag. Als jongeren/leerlingen dus de mogelijkheid krijgen om deze vaardigheden goed te ontwikkelen, dan heeft het individu en ook de samenleving daar levenslang voordeel van.

2. Omgeving is nodig: Een tweede belangrijke bevinding is dat jongeren/leerlingen niet worden geboren met deze vaardigheden, maar wél met de potentie om deze vaardigheden te ontwikkelen. De ontwikkeling hiervan hangt direct samen met de rijping van het brein, maar het is de omgeving (zoals ouders en leraren) die bepaalt hoe efficiënt de hersenen kunnen rijpen. De omgeving zorgt voor de prikkels en ervaringen die nodig zijn voor de ontwikkeling van de executieve functies. Daarbij zijn zintuigelijke prikkels en opgedane ervaringen bepalend voor de veranderingen in hersenstructuur en –functie.

3. De executieve functies zijn veranderbaar: De derde belangrijke kernbevinding is dat executieve functies veranderbaar zijn; ze ontwikkelen zich en kunnen dus getraind worden. Hierboven werd al kort benoemd dat de input van de omgeving van essentieel belang is voor de ontwikkeling van executieve functies. Al vanaf zeer jonge leeftijd zullen de meeste ouders, vaak onbewust, dit stimuleren. En vanaf de start van de schooltijd met vier jaar (en zelfs eerder, via de peuterschool en kinderopvang) dragen ook leraren bij aan de ontwikkeling van de executieve functies. Ze modelleren sociaal gedrag, leren routines aan, voorzien in warme en betrouwbare relaties en bieden activiteiten aan die een beroep doen op de executieve functies van jongeren/leerlingen

Wat hieruit blijkt is dat executieve functies belangrijk zijn in vele vlakken in het dagelijks leven. Zowel voor een goed sociaal als emotioneel leven als op school. Daarnaast is de omgeving van het kind belangrijk voor de ontwikkeling van de executieve functies. De executieve functies zijn veranderbaar en kunnen getraind worden. Vanaf zeer jonge leeftijd kunnen de functies worden gestimuleerd door ouders. Vooral wanneer kinderen naar school gaan worden deze functies ontwikkeld.

De rol van de ouders en leerkracht

De eerste jaren van de ontwikkeling zorgen voornamelijk ouders voor de noodzakelijke ‘voeding’ –de emotionele en cognitieve steun – voor de ontwikkeling van deze vaardigheden. Ook in contexten waar de ouder niet beschikbaar is, zoals op school, zal de ontwikkeling van deze vaardigheden niet vanzelf gaan en heeft een kind de steun van een volwassene nodig. Factoren die thuis deze vaardigheden bevorderen – warmte, organisatie en voorspelbaarheid – blijken ook van cruciaal belang in de klas.

De rol van een Planbord bij de ontwikkeling Executieve Functies

Een planbord van Weekplanner Kind met 288 unieke pictogrammen is een zeer geschikt hulpmiddel om kinderen vanaf ongeveer de leeftijd van vier jaar te helpen de executieve functies te ontwikkelen. Het helpt bij de drie cruciale gedragingen die zijn bepaald door het OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). Helpt in het dagelijks leven, doordat het bord met pictogrammen de activiteiten laat zien die op een dag of de gehele week plaatsvinden. Alle aspecten uit het leven worden verdeeld. Bijvoorbeeld, wanneer moet ik naar school. Wat doe ik in de middag. Wanneer komt opa of oma op bezoek. Het kind leert begrijpen wanneer activiteiten plaatsvinden en met wie. Dat zorgt voor herkenning en traint het brein om te snappen wanneer activiteiten moeten plaatsvinden.

Het is taak van de ouders en school om het kind te trainen om de dagen en weken in te plannen. Door met de weekplanner thuis te oefenen en routine in bouwen samen met het kind, leert het kind uiteindelijk zelfstandig te leren plannen. Doordat de routine wordt ingebouwd en zelfstandig kan worden gepland, zal het kind zich rustiger en vertrouwder voelen met alle invloeden die gedurende de dag moeten worden verwerkt.

Meer weten over wat een planbord voor uw kind betekenen? Lees meer in het volgende artikel.